علائم و عوارض کمبود روی در بدن چیست؟

به گزارش وبلاگ مجله پریها، روی یکی از عناصر شیمیایی مهم برای حفظ سلامت انسان است و کمبود روی در بدن مسائل زیادی درپی دارد. با علائم و عوارض کمبود روی در بدن آشنا شوید.

روی یا زینک چیست؟

روی یا زینک عنصری است شیمیایی با علامت اختصاری Zn که دارای عدد اتمی 30 است. فلز روی به رنگ سفید متمایل به آبی است که بر اثر رطوبت هوا تیره رنگ می گردد و در حین احتراق رنگ سبز براقی فراوری می نماید. در اصل عنصر روی یکی از مواد معدنی کم یاب و مهم است که برای حفظ سلامت انسان ها ضروری است. روی پس از آهن بیشترین غلظت را در بدن دارد و در سلول های تمام بدن یافت می گردد.

عنصر روی برای درست کارکردن سیستم دفاعی بدن (سیستم ایمنی) ضروری است و در تقسیم سلولی، رشد سلولی، بهبود زخم ها و تجزیه کربوهیدرات ها نقش دارد.

روی همچنین برای حواس بویایی و چشایی مورد احتیاج است. در طول دوران بارداری، مراحل اولیه رشد و دوران کودکی، بدن برای رشد و پرورش مناسب و به موقع به روی احتیاج دارد. روی به طور عمده در ماهیچه ها ذخیره می گردد، اما در یاخته های خونی سفید و قرمز، پرده شبکیه چشم، استخوان ها، پوست، کلیه ها، کبد و پانکراس نیز یافت می گردد. غده پروستات در مردان نسبت به سایر اعضا، بیشترین مقدار روی را داراست.

در شرایطی که بسیاری از ما میزان کافی روی را از رژیم غذایی خود دریافت می کنیم، برخی افراد مانند افراد مسن، و افراد گیاهخوار، ممکن است با کمبود روی روبرو شوند. در واقع، رژیم های غذایی فاقد پروتئین های حیوانی در شرایطی که سرشار از حبوبات و غلات کامل - حاوی فیتات هایی هستند که به هم پیوسته و جذب روی را سخت می سازند - خطر کمبود روی در بدن را افزایش می دهند.

عملکرد روی در بدن به چه صورت است؟

از سیستم ایمنی محافظت می نماید.
عملکرد سلول های سفید خون را تنظیم می نماید.
در برابر انواع عفونت ها و عوامل بیماری زا اثر محافظتی دارد.
تعداد سلول های T در سیستم ایمنی را افزایش می دهد.
سرعت بهبود زخم را افزایش می دهد.
حاوی آنتی اکسیدان است.
به هضم غذا یاری می نماید.
در رشد پوست و مو موثر است.

بدن به چه مقدار روی احتیاج دارد؟

مردان 14 سال به بالا، احتیاجمند 11 میلی گرم روی در روز هستند. احتیاج روزانه زنان 14 تا 18 ساله، 9 میلی گرم است. مصرف روزانه هشت میلی گرم روی در روز برای زنان 19 سال به بالا توصیه می گردد. بچه ها 9 تا 13 ساله به8 میلی گرم روی در روز احتیاجمندند.

منابع تامین روی در بدن

کمبود روی در بین ایرانیان به خصوص بچه ها و خانم ها بسیار شایع است. یکی از علت های اصلی این کمبود، در دسترس نبودن یکی از منابع غنی آن یعنی نان های سبوس دار است. مصرف نان های تخمیرشده کنونی به شدت جذب روی، آهن و کلسیم در بدن را مهار می نماید.

به طور کلی وقتی خمیر مایه نان را می زنند، آنزیمی در غله فعال می گردد که نه تنها کیفیت تغذیه را بالا می برد که به جذب روی و آهن موجود در غلات یاری می نماید. اما از آنجا که امروزه جوش شیرین را جایگزین فرآیند تخمیر نان نموده اند، یکی از منابع اصلی تامین نماینده روی در سبد تغذیه خانواده ها از بین رفته است. البته گفتنی است که مهم ترین منبع تامین آهن و روی در بدن انواع گوشت و بخصوص گوشت قرمز است.

غذاهای با پروتئین زیاد حاوی مقادیر زیادی روی هستند. بهترین منبع روی غذاهای دریایی و گوشت است. منتها گوشت گاو و گوسفند در مقایسه با ماهی روی بیشتری دارند. غلات و حبوبات هم مقدار زیادی روی دارند ولی در عین حال اسید سیتریک موجود در آن ها، در جذب روی اختلال ایجاد می نماید.

دیگر منابع خوب روی آجیل، غلات سبوس دار، حبوبات و مخمرند. میوه ها و سبزیجات منابع خوب روی نیستند، چرا که روی پروتئین های گیاهی مانند روی پروتئین های حیوانی برای استفاده نمایندگان در دسترس نیست.

به این ترتیب روی موجود در مواد غذایی حیوانی، از روی موجود در مواد گیاهی که حاوی فیبروفیتات هستند، بهتر جذب می گردد در نتیجه، رژیم غذایی با پروتئینن کم و رژیم های گیاهخواری به کم کردن روی بدن می انجامند.

روی در بسیاری از مولتی ویتامین ها و مواد معدنی وجود دارد. این مکمل ها ممکن است حاوی گلوکونات روی، سولفات روی یا استات روی باشند.

به طور تقریبی:

در هر گرم گوشت 3 تا 5 میلی گرم روی وجود دارد.
نان سفید، چربی و شکر فاقد روی هستند.
گوشت، جگر، تخم مرغ، میگو، گندم سبوس دار، تخم کدوحلوایی و گوجه فرنگی سرشار از روی هستند.
با خوردن هر 100 گرم عدس یا نخود یا گندم آسیاب نشده، می توان 4 تا 5 میلی گرم روی وارد بدن کرد.
در هر صد گرم سبوس گندم یا هر صد گرم ذرت، 3 میلی گرم روی به بدن می رسد.
تخم کدو حاوی روی فراوان است که خوشبختانه در ایران بیشتر از سایر کشورها استفاده می گردد. در هر 100 گرم آن 5/ 6 تا 5/7 میلی گرم روی دریافت می گردد.
جوانه گندم ، حاوی 17 میلی گرم روی، و به عبارتی غنی از روی است و خوردن آن به تمام افراد توصیه می گردد . (طرز تهیه جوانه گندم)
در هر 100 گرم جگر گوساله، 8/7 میلی گرم روی وجود دارد.
دیگر ماده غذایی پراهمیت در رساندن روی به بدن، صدف خوراکی است که در هر 100 گرم آن 60- 59 میلی گرم روی وجود داشته و بسیار غنی است که البته در ایران مصرف نمی گردد.

علائم کمبود روی در بدن

مهم ترین نشانه کمبود روی در بچه ها، کمبود رشد قدی و اختلال در بلوغ جنسی به ویژه در پسرهاست. همچنین اختلال در رشد موها و ابتلای مکرر به عفونت ها می تواند از نشانه های کمبود روی در بزرگسالان و بخصوص خانم ها باشد.

برخی از علائم و عوارض کمبود روی در بدن را می توان به طور خلاصه اینطور معرفی نمود:

نقص دستگاه ایمنی
عفونت های مکرر
زخم های پوستی
مسائل دید در تاریکی
زخم هایی که مدت طولانی طول می کشد تا درمان شوند
کاهش اشتها و شبکوری (به دلیل رابطه روی با متابولیسم ویتامین A)
ریزش مو، اختلالات رشد ناخن ها و پوسیدگی دندان ها
اختلالات باروری و کاهش میل جنسی
اسیدوز خفیف در خون
کندی رشد بچه ها
خشکی پوست واگزما
اختلالات حس های بویایی، بینایی و چشایی ((تغییر درک طعم شوری، شیرینی، تلخی)
نداشتن تمرکز حواس
زخم های معده
اختلال جذب ویتامین A در بدن
ایجاد لکه های سفید رنگ روی ناخن
ایجاد یک لایه روی زبان
شوره سر
لایه لایه شدن ناخن
سوء هاضمه
ایجاد بثورات پوستی
ایجاد آکنه
بروز حساسیت
کاهش عملکرد مغز
اختلال عصبی
خستگی مزمن
اختلالات خود ایمنی
استرس
اسهال
کاهش وزن

درمان کمبود روی با دارو و مکمل روی

دوز درمانی روی روزانه حدودا 50 میلی گرم است. تامین روی به صورت ترکیبات گلوکونات روی برای بدن بسیار خوب و قابل تحمل و با جذب خوب است. به یاد داشته باشید که کلیه مکمل های حاوی روی بایستی همراه غذا مصرف شده تا از ایجاد تهوع جلوگیری گردد.

توجه داشته باشید، افرادی که به مدت طولانی روزانه 50 تا 300 میلی گرم روی مصرف نموده اند، می توانند دچار اختلال جذب املاح آهن و مس شده و همچنین به کمبود این دو املاح در بدن دچار شوند. حتی دیده شده، کسانی که روزانه 2 گرم به مدت طولانی روی خورده اند، علائمی مثل استفراغ، تهوع، دردهای شکمی و تب را نشان داده اند. افرادی که دچار ناراحتی های کبدی و روده ای هستند، بایستی قبل از مصرف مکمل های حاوی روی، حتما با پزشک خود مشورت داشته باشند.

چه بیماری هایی بر روی جذب روی یا زینک تاثیر می گذارند؟

برخی از بیماری ها، بر روی جذب روی تاثیر می گذارند یا باعث افزایش احتیاج به روی می شوند. لذا این بیماران از مکمل های روی سود می برند:

آکرو درماتیت آنتروپاتیکا (بیماری ارثی که به علت سوء جذب روی ایجاد می گردد).
الکلیسم
دیابت قندی
بیماری کلیه
بیماری سلیاک
بیماری روده التهابی مانند کولیت زخم شونده
اسهال مزمن
بیماریهای پانکراس
مسائل پروستات (بزرگی خوش خیم پروستات، تورم پروستات، سرطان پروستات) زنانی که حامله هستند یا بچه شیر می دهند و یا اینکه از قرص های خوراکی ضد حاملگی استفاده می نمایند، نیز احتیاج بیشتری به روی دارند.

عوارض مصرف بیش از حد روی یا زینک

جذب روی آسان نبوده و دفع آن نیز به سختی صورت می گیرد و به همین دلیل در تجویز روی و استفاده از آن باید رعایت این مشکل، منظور گردد. به علت آن که روی در ناحیه اولیه روده کوچک جذب می گردد، پروتئین در جذب آن دخالت دارد و ضروری است کمبود پروتئین در افراد دچار نقص روی نیز درمان گردد. نکته مهم این که همان طور که کمبود روی در بدن ایجاد مسائل و اختلالات زیادی می نماید، مصرف بیش از حد آن نیز می تواند خطرناک باشد زیرا مانع جذب مس در بدن می گردد.

وجود مقدار بیش از حد روی در بدن می تواند علائم زیر را به دنبال داشته باشد: