خبرنگاران دشت های آناتولی رازی را در خود پنهان کرده اند - وبلاگ پریها

روزی روزگاری در آناتولی، داستان مردانی متشکل از یک متّهم به قتل و همکارش، یک پزشک، یک دادستان، بازپرس و چند افسر پلیس است که به دنبال اعتراف مرد متهم به قتل به نام کنان راهی دشت های آناتولی می شوند تا جنازه­ مقتول را پیدا کرده و پرونده ­ی قتل را خاتمه دهند. فیلم که به اصطلاح درامی پلیسی -جنایی محسوب می ­شود، بیشتر درباره ­ی فلسفه ­ی قتل است تا خود قتل و اگر با­ معیار­های شکل ­گرفته ­ی ذهن­مان از این ژانر، به تماشای این اثر بنشینیم و انتظار هیجان و دلهره از نوع تثبیت ­شده­ مان را داشته باشیم، نه تنها از فیلم لذت نمی ­بریم بلکه آن­را درامی خسته کننده و حتّی غیر درام خواهیم یافت. امّا می ­توان گفت که شاید تماشای این فیلم 157 دقیقه ­ای مناسب همه ­ی افراد نیست و ممکن است برای مخاطبانی که به فیلم های پرهیجان جریان اصلی عادت دارند، خارج از حوصله باشد. جیلان در این اثرش، با به تصویر کشیدن بی تفاوتی ­ای هولناک، ما را به شگفتی وا­می دارد. قرار دریافت خربزه ­ها کنار جسد در صندوق عقب ماشین یا صحبت از قرص و پروستات در ماشین حامل متّهم به قتل و وقایعی از این دست، علاوه بر تماشای آن بی­ تفاوتی ترسناک، مایه ­هایی از بطالت و روزمرگی را در خود عیان می­ سازد. در ابتدا شخصیت اصلی در نظر ما، کنِان، جوان متّهم به قتل می ­آید، امّا فیلم با تغییر شخصیت اصلی به دکتر کمال ما را همراه داستان ­های فرعی با موضوع او می­ کند. روزی روزگاری در آناتولی با مرگ یاشار و اعتراف به قتل کنان آغاز شده که ما آن وقایع را در قاب نمی ­بینیم و با پیشرفت داستان مجدداً با وقایعی روبرو می شویم که خارج از کادر اتّفاق افتاده و در یک جمله می ­توان گفت: فیلم درباره ­ی وقایع و افراد خارج از کادر است، یعنی چه کسانی؟ زنان. زنان در حالی که کمترین نقش را در جلوی کادر دوربین روزی روزگاری در آناتولی ایفا می ­کنند، امّا مهم ترین نقش را دارند، فیلم مملو از حضور زنانی ­است مانند زن یاشار، زن دادستان، زن دکتر و ... که حتی خودشان حضور ندارند تا اهمّیتی برای خود به دست آورند. جمیله، دختر زیباروی کدخدا، پررنگ ترین حضورِ زنان در فیلم را در صحنه ­ای رؤیا­گون رقم ­می ­زند. او با نوری در دست در دل تاریکی خانه در میان مردان خواب آلود با سینی چای می­ شود و مانند فرشته ­ای هر کدام از آنها را از خواب بیدار می­ کند. و این حضور کم­رنگ زنان در کادر و اهمّیت بسیارشان محصول خلاقیت ویژه­ این کارگردان ترک است که آثارش مملو از لحظات شاعرانه چون گردش باد در علفزار، افتادن سیب از درخت و ... است. روزی روزگاری در آناتولی با موضوع دیالوگ به لایه ­های انسانیت پرداخته و ما را درگیر پرسش­ هایی عمیق از کنش­ های انسان می­ سازد. جیلان در این اثرش نه به دنبال درست و غلط رخداد­ها و نه آدم­ های درگیر آنهاست،دغدغه ­ی او، رویکرد این آدم­ ها در مقابل رخداد ­است.

شاید بتوان ابهام در برخی جنبه ­های فیلم را از ایرادات اثر دانست، قاتلی که مشخص نمی­ شود آیا واقعاً قاتل است یا نه و قتلی که پس از تماشای فیلم هم لایه­ هایی از آن نامشخص باقی می ­ماند اما کاملاً مشخص است که این مسئله با خواست خود کارگردان اتّفاق افتاده و غرض از آن احتمالا جلب توجه مخاطبان به جنبه ­های دیگر ماجراست. حدود نیمی از داستان در شب و فضای خارجی فیلم­برداری شده و این نکته از دشواری های ساخت فیلم حکایت می کند. در یکی از شاعرانه ترین سکانس ­های فیلم با تابش چراغ ماشین ­ها بر علف­زار تاریک و وزش نسیمی ملایم، با دکتر کمال آشنا می ­شویم و رفته رفته، او جایگاه شخصیت محوری را برای ما پیدا می­ کند. مسئله­ روزمرگی که در جای­ جای فیلم با آن روبرویم، هم مورد انتقاد قرار گرفته و هم عنصری برای ادا­مه ­ی حیات محسوب شده و صحنه­ پایانی نیز نشانی از ادامه زندگی همراه با تمام تلخی ­ها، تکرارها و واقعیت­ های گریزناپذیر دارد.