چرا زیرآب زنی در سازمان ها رواج دارد؟ - وبلاگ مجله پریها

به گزارش خبرنگاران، رفتارهای پنهانی که عموما به عنوان زیرآب زنی شناخته می شوند، اقداماتی هستند که در غیاب مورد هدف انجام می گیرند و در جهت کوشش برای تخریب شهرت یا شغل فرد هدف، یا ایجاد زیان هایی برای او صورت می گیرند. این اقدام ها معمولا آب زیرکاهانه و به روش مخفی انجام می شوند. محققان در مقاله ای با عنوان علل رفتار زیرآب زنی در سازمان های بخش دولتی این موضوع را آنالیز نموده اند.

در این پژوهش که قاسم اسلامی، دانشجوی دکتری مدیریت رفتاری دانشگاه فردوسی مشهد، فریبرز رحیم نیا، استاد گروه مدیریت دانشگاه فردوسی مشهد، سعید مرتضوی، استاد گروه مدیریت دانشگاه فردوسی مشهد و علی رضا خوراکیان، دانشیار گروه مدیریت دانشگاه فردوسی مشهد انجام داده اند آمده است: فلسفه این پژوهش تفسیری، رویکرد آن کیفی و راهبرد آن داده بنیاد با رویکرد گلیزری(ظاهرشونده) است. راهبرد داده بنیاد روشی کیفی برای خلق نظریه ای است که در سطح گسترده به تبیین فرآیند، کنش یا کنش متقابل موضوعی با هویت تعیین می پردازد.

محققان می گویند: در این پژوهش، مدیران سازمان های دولتی زیرمجموعه وزارتخانه ها در شهر مشهد، به عنوان جامعه آماری مورد توجه قرار گرفتند. علت انتخاب این جامعه، اولا اهمیت صندلی سازمان های دولتی در نگاه شهروندان است و آن ها انتظار دارند تا این سازمان ها که به نوعی نماینده حکومت اسلامی تلقی می شوند، بیشتر به رفتارهای اسلامی، اخلاقی و انسانی پایبند باشند و دوم این که، تبعات رفتار زیرآب زنی در این سازمان ها به مراتب بیشتر از سازمان های بخش خصوصی است، چرا که تصمیم هایی که ممکن است در نتیجه چنین رفتاری در خصوص افراد مورد هدف زیرآب زنی گرفته گردد، گاهی در سرنوشت یک جامعه می توان تاثیرگذار باشد.

براساس آن چه در این مقاله آمده است، مدیران، با توجه به صندلی و هم چنین تجربه ای که دارند، بهتر می توانند در خصوص علل رفتار زیرآب زنی در سازمان متبوع خود اظهار نظر نمایند؛ چرا که آن ها ممکن است، خود شاهد این رفتار از جانب زیردستان باشند و با شیوه ها، وجوه، علل و پیامدهای مختلفی که این رفتار برای افراد مورد هدف داشته، آشنایی بیشتری داشته باشند؛ همچنین این افراد به عنوان یکی از اعضای سازمان ممکن است که خودشان از چنین رفتارهایی متضرر شده باشند و به عنوان یک فرد قربانی در خصوص تجربه خود اظهار نظر نمایند.

پژوهشگران از میان این مدیران، 19 نفر را براساس نمونه گیری هدفمند و بر مبنای تجربه، تحصیلات و دیگر معیارهایی که نشان از اطلاعات غنی آن ها در حوزه مورد مطالعه می دهند انتخاب کردند. این مدیران مورد مصاحبه قرار گرفتند. چهار نفر از این مدیران، مدیر ارشد، پنج نفر مدیر میانی و ده نفر نیز مدیر عملیاتی بودند که از سازمان هایی همچون اداره دارایی و سازمان امور مالیات، برق منطقه ای خراسان، آب و فاضلاب مشهد، جهاد کشاورزی، مخابرات، گاز و مسکن و شهرسازی انتخاب شدند.

در این پژوهش آمده است: افزایش رفتارهای زیرآب زنی از یک طرف، سبب افزایش اضطراب واسترس فرد در محیط کار شده و از طرف دیگر، سبب کاهش انگیزه خدمت، تعهد و رضایت شغلی و در نتیجه، کاهش عملکرد فرد در سازمان می گردد. تحلیل داده ها نشان می دهد که علل این گونه رفتارها در سازمان های بخش دولتی در سه نوع علل فردی، مدیریتی و سازمانی دسته بندی می گردد.

بنا بر آن چه در این مقاله آمده است حسادت، کینه توزی، منفعت طلبی و ماکیاولیسم بالا از جمله عوامل فردی زیرآب زنی شناخته شده است. افراد با ویژگی ماکیاولی بالا، تمایل به برد دارند و توجه اساسی آن ها وظیفه و کاری است که باید انجام بدهند و نه چیز دیگر. به همین دلیل، آن ها برای انجام وظیفه خود از افراد تحت سلطه خود برای رسیدن به هدف به عنوان یک ابزار استفاده می نمایند.

از دیگر عوامل فردی موثر در زیرآب زنی در سازمان ها می توان به عدم وجود توانایی و شایستگی لازم در فرد زیرآب زن، عقده ها و حقارت های درونی، نداشتن اعتماد به نفس کافی و همچنین ضعف اعتقادات دینی اشاره نمود.

محققان می گویند: یکی دیگر از انواع علل مستخرج از مصاحبه ها، علل مدیریتی است. علت این امر نقش و اهمیتی است که مدیران می توانند در افزایش و کاهش این رفتار داشته باشند. مدیران دهن بین و سطحی نگر، حمایت و همراهی مدیر با افراد زیرآب زن، رفتار نسنجیده و تبعیض آمیز مدیر، نداشتن کانال های ارتباطی علمی و فنی برای دریافت اطلاعات، آگاهی کم مدیر از شایستگی های کارکنان، آشنایی کم مدیران تازه وارد با افراد سازمان و همچنین اعتماد بیش از حد مدیر به افراد زیرآب زن عوامل مدیریتی تشدید نماینده این رفتار است.

براساس نتایج این پژوهش، عدم شایسته سالاری در سازمان، نبود فرهنگ سازمانی مبتنی بر اخلاقیات، منافع حزبی و گروهی، ضعف در آموزش رفتارهای سازمانی مناسب، عدم وجود قوانین و مقررات برای رعایت اصول اخلاقی در سازمان، امنیت شغلی کم، غنی و چالشی نبودن شغل، ارتباط ضعیف و نامناسب بین کارکنان با یکدیگر و همچنین احساس بی عدالتی و نابرابری عوامل سازمانی تاثیرگذار بر رفتار زیرآب زنی هستند.

در این پژوهش آمده است: با توجه به مباحث بیان شده در جهت کاهش این رفتارها در سازمان، به مدیران توصیه می گردد تا نظام پرداخت حقوق و دستمزد و همچنین پاداش را عادلانه سازند. هر چه پرداخت براساس منطق و مبتنی بر شایستگی افراد تنظیم گردد، بروز رفتارهای منفی به همان نسبت کمتر خواهد شد.

این پژوهش در سومین شماره سی ویکمین دوره فصلنامه علمی پژوهشی فرآیند مدیریت و توسعه منتشر شده است.